Газета у якой друкавалі свае творы купала і колас

Обновлено: 08.05.2024

Янка Купала і Якуб Колас: летапіс жыцця і творчасці

2017-ы год у нашай краіне праходзіць пад знакам 135-гадовага юбілею вялікіх песняроў беларускага народа, класікаў нацыянальнай літаратуры Янкі Купалы і Якуба Коласа.

“Творчасць Янкі Купалы і Якуба Коласа – гэта тыя вежы, з якіх мы, беларусы, бачым цэлы свет, і па якіх свет бачыць нас”, – так трапна вызначыў ролю нашых славутых песняроў беларускі паэт, празаік, перакладчык Віктар Шніп. І з гэтым цяжка не пагадзіцца. Якуб Колас і Янка Купала – выразнікі нацыянальнай самасвядомасці, народных пачуццяў. У сваіх творах яны раскрылі нацыянальны характар, асаблівасці духоўнага складу і жыцця беларусаў, выявілі незвычайную сілу і творчую магутнасць беларускага слова.

З усіх славянскіх народаў беларусы, напэўна, найдаўжэй чакалі з’яўлення сваіх нацыянальных песняроў. Расія ўжо мела А.Пушкіна, Украіна – Т.Шаўчэнку, Польшча – А.Міцкевіча… Толькі багатая гістарычнымі падзеямі, славутая здабыткамі папярэднікаў беларуская зямля, пазбаўленая на стагоддзі дзяржаўнасці і права на нацыянальнае самавызначэнне, працягвала чакаць і маліцца.

Нібы адчуваючы нейкую віну за шматвяковую цяжкую і маркотную долю Беларусі, 135 гадоў назад Бог шчодра кінуў сваю зыркую іскру адразу ў дзве душы сялянскіх сыноў – і ў свет прыйшлі два нацыянальныя геніі. Успыхнулі дзве найярчэйшыя зоркі беларускай літаратуры: Янка Купала і Якуб Колас. Успыхнулі, каб паказаць усяму свету, што ёсць такі народ, што ёсць такая мова.

7 ліпеня 1882 года ў фальварку Вязынка (Маладзечанскі раён) нарадзіўся Іван Дамінікавіч Луцэвіч – будучы народны паэт Беларусі Янка Купала. А 3 лістапада гэтага ж года ў вёсцы Акінчыцы (Стаўбцоўскі раён) нарадзіўся Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч – будучы народны паэт Беларусі Якуб Колас.

Іх імёны заўсёды вымаўляюцца разам, іх псеўданімы – з народнага жыцця і фальклору. З сялянскімі мазалямі на руках увайшлі яны ў нацыянальную і сусветную культуру, бо ніколі не аддзялялі сябе ад народа, не выракаліся яго працы, яго побыту, яго мовы.

Яны былі вельмі розныя і як асобы, і як творцы: парывісты, тэмпераментны, узнёслы Янка Купала; ураўнаважаны, падкрэслена рэалістычны Якуб Колас. Адзін – вястун і прарок, другі – летапісец і філосаф. Нават іх паэтычныя імёны гаварылі аб рознасці іх творчай сутнасці: “Колас” – ад зямлі, ад працы, “Купала” – з летуценняў і мар аб папараці-кветцы, аб шчасці.

Але колькі ў іх было роднаснага і аднолькавага: як горача і самаахвярна любілі яны і пясчаную сваю зямельку, і цягавітага ды маўклівага братку-беларуса, і поўную хараства і замілавання матчыну песню. І кожны па-свойму складаў у гонар Айчыны гімн і з надзеяй, і верай шаптаў за яе малітву.

Хвалюючыся за будучыню беларускай літаратуры, Францішак Багушэвіч на схіле XIX стагоддзя пісаў: “Смык” ёсць. А хтось скрыпку, можа, даробе, а там была “Дудка…” – вось мы і зробім музыку”. Гэтыя словы сталі запаветам яго паслядоўнікам. Голасна зайграла “Скрыпка” Цёткі, следам за ёй на ўсе лады заспявала “Жалейка” Купалы, а потым паліліся “Песьні жальбы” Коласа, а яшчэ ў гэтую музыку ўліліся мелодыі купалаўскага “Гусляра”.

Іх песні былі пра родны край, пра яго нядолю, пра адвечную прыгажосць яго чароўных мясцін. Усё ў іх было такое знаёмае для простага чалавека, сваё, бачанае сотні, тысячу разоў, і разам з тым гэта была высокая паэзія, якая сцвярджала сам факт існавання беларускага прыгожага пісьменства.

Янка Купала і Якуб Колас заклалі ў падмурак беларускай літаратуры самыя першыя і самыя асноўныя цагліны, пашырылі яго, распрацавалі новыя літаратурныя жанры. Янка Купала – паэт, драматург. Упершыню ў жыцці, нечакана для многіх, вялікі Купала напісаў камедыю. Такой сталася “Паўлінка”. Гэта быў падарунак генія – камедыя зрабілася шэдэўрам нацыянальнай літаратуры і тэатра.

А між тым, як часта мы чуем: “О, рамантычнейшы Купала! Купала-лірык! “Бандароўна”, “Курган”, “Яна і я”. Інтымная лірыка паэта – гэта вечныя творы, бо вечныя пачуцці, якія яны ўслаўляюць: гераізм, сумленнасць, непадкупнасць і, найперш, каханне.

Лірыка Янкі Купалы – гэта лірыка прарока, прадказальніка. Лірыка Якуба Коласа – перажыванні рэальнага, звычайнага, канкрэтнага чалавека.

І ў Якуба Коласа, і ў Янкі Купалы немагчыма вызначыць галоўны твор іх жыцця. Напэўна, гэта яшчэ адзін доказ велічы, геніяльнасці іх як творцаў. “Бандароўна” ці “Курган”, “Раскіданае гняздо” ці “Паўлінка”, “Сымон-музыка” ці “Казкі жыцця”, “На ростанях” ці “Новая зямля”? Сапраўды, кожны твор унікальны, варты літаратурнай славы.

Якуб Колас – адзін з заснавальнікаў беларускай літаратуры і стваральнікаў беларускай літаратурнай мовы. Шматграннасць яго таленту выявілася як у паэзіі, так і ў прозе, публіцыстыцы, у дзіцячай літаратуры. Якуб Колас заклаў асновы беларускага рамана. Ён – настаўнік некалькіх пакаленняў сучасных беларускіх пісьменнікаў.

Купалу мы ведаем як паэта і драматурга, аўтара цудоўных п’ес «Паўлінка» і «Раскіданае гняздо». Гэта ўзвышаны і рамантычны паэт. Любоў да Радзімы і нянавісць да яе прыгнятальнікаў гучалі на ўсіх этапах яго творчасці – ад пафасных вершаў «Мужык» і «Там» да шчырай і задушэўнай песні аб будучай перамозе над гітлераўскім фашызмам «Зноў будзем шчасце мець і долю».

Гістарычная заслуга Янкі Купалы і Якуба Коласа заключаецца перш за ўсё ў тым, што яны стварылі сапраўдныя шэдэўры нацыянальнага мастацтва і тым самым узнялі беларускую літаратуру да ўзроўню перадавых літаратур свету.

Янка Купала і Якуб Колас пры жыцці паспелі адчуць народную любоў і ўдзячнасць. Жыццё неаднойчы выпрабоўвала іх на адданасць бацькаўшчыне, і той рэдкі талент, які даў Бог, дапамог ім застацца дзвюма яснымі, чыстымі, нібы слязінкі, зоркамі, што ззяюць на творчым небасхіле нашай планеты, зоркамі з простымі беларускімі імёнамі – Янка Купала і Якуб Колас.

Л.В. ТЫЛЕЦКАЯ, бібліятэкар цэнтральнай раённай бібліятэкі імя М.Багдановіча.

Янка Купала – дзіцячы пісьменнік

Твораў, напісаных спецыяльна для дзяцей, у Я. Купалы няшмат. У 1921–1922 гг. на старонках часопіса “Зоркі” друкаваліся такія яго творы для дзяцей, як “Задачкі”, “Песня і казка”, “Бай”, “Вяртаюцца з выраю жоравы, гусі. ”, “Сын і маці”, “А зязюлька кукавала. ”, “Мароз”, “Кароль”. У той жа час сярод твораў Я. Купалы, напісаных для дарослых, шмат такіх, якія могуць быць цікавымі школьнікам як творы – сведчанні пра пэўны гістарычны час. У іх адлюстраваны лёс, жыццёвыя праблемы людзей (дзяцей у тым ліку) у дарэвалюцыйны і савецкі час. Пры гэтым варта адзначыць і тое, што лірыка Я. Купалы не паддаецца адназначнаму сэнсаваму тлумачэнню. Вобразы паэтавых твораў – гэта вобразы аб’ёмныя ў сэнсавых адносінах, грамадзянска-філасофскія. Да ліку такіх вершаў адносяцца, напрыклад, “Над калыскай” (“Спі, маленькі мой сыночак. ”) (1906), “Над калыскай” (“Люлі, спі, мой сынку. ”) (1906–1910), “Сын і маці” (1919), “Вяртаюцца з выраю жоравы, гусі. ” (1921) і інш. Без дадатковага тлумачэння настаўніка вучням будзе цяжка зразумець аб’ёмны сэнс вершаў “Сын і маці”, “Вяртаюцца з выраю жоравы, гусі…”. Тут абавязкова трэба раскрыць асаблівасці грамадзянскай пазіцыі Я. Купалы ў паслякастрычніцкі перыяд, калі паэт пакутліва асэнсоўваў шляхі, па якіх пойдзе Беларусь у будучае (паэт прадбачыў, што яно будзе супярэчлівым). Вершы Я. Купалы для дзяцей і ў дзіцячым чытанні, створаныя ў розныя перыяды творчасці, можна прадставіць у наступных тэматычных групах.

Дакастрычніцкі перыяд

Творы сацыяльнага, сямейна-побытавага зместу: “Над калыскай” (“Спі, маленькі мой сыночак. ”), “Сірочая доля”, “Над калыскай” (“Люлі, спі, мой сынку. ”) і інш. У творах адбываецца асэнсаванне праблемы лёсу чалавека, перспектыўных жыццёвых шляхоў, на якія можа стаць чалавек у пэўных абставінах. Літаратурныя героі гэтых твораў – маці, дзіця, сірата, а таксама вобраз лірычнага героя, які асэнсоўвае долю чалавека ад яго нараджэння да смерці (“Сірочая доля”). Форма гэтых вершаў – калыханка, песня, знаёмая для юнага чытача, спрыяе больш глыбокаму разуменню іх сэнсу.

Творы пазнавальна-выхаваўчага зместу: белетрызаваныя “Задачкі”. У іх не проста прапаноўваецца матэматычная ўмова, але і акрэсліваецца падзейная сітуацыя, якая вымагае лагічнага вырашэння. Такія кароткія белетрызаваныя задачкі спрыяюць развіццю лагічнага мыслення і вынаходлівасці дзіцяці.

“Трэба было чалавеку перавязці чэраз рэчку воўка, казу і капусту. Усяго за раз памясціць у чайку не можна было: чайка была малая. Чалавеку прыходзілася перавозіць усё паасобку.
Але калі ён возьме з сабой капусту, то воўк з’есць казу; калі ўзяць воўка, то каза з’есць капусту. Як іх перавязці, прымаючы пад увагу, што воўк капусту не есць?”
Купала Я. Задачкі [№ 2, 1904–1917] // Поўны збор твораў: у 9 т. Т. 9. Кн. 1. – Мінск, 1997. – С. 559.

Савецкі перыяд

Творы грамадзянскага, патрыятычнага зместу: “Арлянятам”, “Піянерскае”, “Сыны”. Ва ўмовах, калі ў перыяд канца 20–30-х гг. XX ст. гаварыць праўду было небяспечна, калі пры татальным цэнзурным кантролі данесці адкрыта праўду да чытача было практычна немагчыма, паэт стаў гаварыць са сваім удумлівым сучаснікам-чытачом стылізаванай мовай і стылізаванымі (пад формы мыслення новага часу) сэнсаўтваральнымі формамі. І такая мова, і такія формы адлюстроўвалі сутнасць новага часу. Паміж радкамі такой стылізацыі паэту ўсё ж удавалася сказаць істотнае – тое, што магло быць заўважана пільнымі сучаснікамі і ўзята за узор грамадзянскай пазіцыі, за ўзор адносін да рэчаіснасці, якая, акрамя негатыўнага, давала і прыклады пазітыўнага развіцця абставін.

У такім кантэксце варта звярнуць увагу на вершы “Арлянятам” (1923) і “Піянерскае” (1926) – творы першай паловы 1920-х гг., перыяду, калі, здавалася, яшчэ можна было адкрыта выказвацца. Але гэта толькі на першы погляд. Ужо ў гэты час разгортваўся татальны кантроль над грамадскай свядомасцю. Сведчаннем таму можа быць, напрыклад, спроба стварэння літаратурнай арганізацыі “ВІР”. У 1922 г. Я. Купала падпісаў устаноўчыя дакументы маючага ўтварыцца літаратурнага таварыства “ВІР”. Супрацоўнікі Народнага камісарыята ўнутраных спраў пасля праверкі “палітфізіяномій” заснавальнікаў таварыства прыйшлі да заключэння аб іх палітычнай нядобранадзейнасці (Я. Купала пасля такой праверкі быў названы “беларускім пісьменнікам-шавіністам”), у выніку чаго бальшавікі забаранілі ўтварэнне таварыства.

Купала ва ўсе перыяды творчасці быў надзелены найдзіўнейшай асаблівасцю не толькі бачання сутнасці таго, што адбываецца ў жыцці, але і прадбачання будучыні свайго народа. І такія асаблівасці яго таленту прадвызначалі характар гутаркі паэта з сучаснікам. Так, напрыклад, глыбока асэнсоўваючы сутнасць бурапеннасці новага часу, негатыўны ўплыў яе на фарміраванне грамадзянскай свядомасці маладога пакалення, Купала, заклікаючы моладзь (арлянят) змесці “цень мінуўшчыны праклятай” (стылізацыя пад заклікі новага часу), у той жа час звяртаў увагу на іншае. І гэтае іншае было галоўным у працэсе самавыхавання. Менавіта самавыхавання, бо ў новых умовах спадзявацца на эстэтычную перспектыву бальшавіцкага выхавання не даводзілася. Купала накіроўвае погляд моладзі на памяць гісторыі: у ёй утрымліваецца наказ працягваць змаганне продкаў за волю:

Вам пакінулі прадзеды
Гартаваны косы,
Каб вы з імі сонца следам
Выйшлі на пакосы;

Каб касілі да упаду
Пустацвет і зелле,
Што сваім пякучым ядам
Труцяць кроў у целе.
Купала, Я. Арлянятам [верш, 1923] // Поўны збор твораў: у 9 т. Т. 4. – Мінск, 1997. – С. 121.

“Пустацвет і зелле” ў дадзеным кантэксце, відаць, не што іншае, як нікчэмнасць новага жыцця. Увогуле дзве апошнія часткі верша – гэта гутарка пра волю, разлічаная на ўдумлівага чытача, які здольны пры асэнсаванні новых парадкаў аддзяляць насенне пустазелля ад жытнёвага зерня. Матывам волі (у нацыянальным сэнсе, а не бальшавіцкім) прасякнута першая частка верша “Піянерскае”; нацыянальныя праблемы тут ставяцца ў кантэкст агульначалавечых. Звяртаючыся да піянераў, паэт заклікае:

А сястрыц і браткоў
Не даць крыўдзе і здрадзе
Будзь гатоў!

Думкі, сілу гартуй на манер
Сваіх старшых – бацькоў;
Стаць за волю нязменна
Будзь гатоў!

Беларусь спадзяецца з цябе
Мець свайго абаронцу.
Купала Я. Піянерскае [верш, 1926] // Поўны збор твораў: у 9 т. Т. 4. – Мінск, 1997. – С. 153.

Як бачым, у гэтай частцы твора гучаць патрыятычныя матывы не часовага кшталту, а вечнага, трывалага. Паэт скіроўвае ўвагу чытача ў будучае Беларусі, пра якое марылі яшчэ продкі, змагары за сонца незалежнасці для сваёй краіны. У другой жа частцы верша назіраем адлюстраванне супярэчлівага (дзіцячага) мыслення новага часу. Галоўная прыкмета такога мыслення і яго слоўнага выражэння – тарабаршчына:

Чым папала я гаціць буду гаць;
Я не толькі ваяваць проць багоў, –
Нават чорта ганяць з Беларусі
Заўсёды гатоў!
Купала Я. Піянерскае [верш, 1926] // Поўны збор твораў: у 9 т. Т. 4. – Мінск, 1997. – С. 154.

Аднак жа ў Купалы яна палітычная, змяняецца ўсё тым жа матывам волі, але ўжо (у адрозненне ад першай часткі твора) у разуменні дзіцяці-піянера:

Падрасці б мне, як мага найбардзей, –
Паказаў бы сваю моц і сілу!
Сцеражыся ўжо тады, ліхадзей!
Бараніць у кожны час без адмоў,
Як быў, буду красу волі мілай
Заўсёды гатоў!
Купала Я. Піянерскае [верш, 1926] // Поўны збор твораў: у 9 т. Т. 4. – Мінск, 1997. – С. 154.

Творы сацыяльнага, сямейна-побытавага зместу: “Сын і маці”, “Алеся” і інш.). У вершы-дыялогу “Сын і маці” маленькі хлопчык пытаецца ў маці, чаму яна так плача, гледзячы ў неба, ды яшчэ крыжамі яго знача. Маці адказвае, што ад неба залежыць ураджай, – град можа выбіць збожжа. Чорная хмара праходзіць, не зачапіўшы хату, але ж маці плача без упынку. І гэта надта здзіўляе сына:

Мамка, мамка! ўжо мінула
Чорна хмара й не чапнула
Нашу хату і збажынку,
А ты плачаш безупынку.
Купала Я. Сын і маці [верш, 1919] // Поўны збор твораў: у 9 т. Т. 4. – Мінск, 1997. – С. 56.

Верш заканчваецца шматкроп’ем. Такі абрыў невыпадковы. Ён дае магчымасць чытачу змадэліраваць наступную рэпліку ў гэтым дыялогу, якая будзе ўжо належаць маці. У такім выпадку можа паўстаць пытанне: хто стаіць за вобразам маці і сына? Дзеля адказу на яго варта прыгадаць, што верш быў напісаны ў 1919 г., у перыяд, калі Купала, асэнсоўваючы сучаснае жыццё (улада бальшавікоў на Беларусі, нямецкая і белапольская акупацыіБацькаўшчыны) і палітычныя, грамадскія перспектывы краю, знаходзіўся на раздарожжы, разумеючы пры гэтым, што ні ад Варшавы, ні ад Масквы Беларусі чакаць светлай будучыні не даводзіцца. Па якім шляху ісці, якую яшчэ хмару чакаць? Вось пытанні, на якія канчаткова ў той час не мог адказаць ні сам Паэт-Прарок, ні маці-Радзіма з яго верша. Гэта разгубленасць і хаваецца ў шматкроп’і, якім заканчваецца твор.

Для Я. Купалы пры асэнсаванні рэчаіснасці і перспектыў развіцця Бацькаўшчыны будучае было цесна паяднана з сучаснасцю. Надзеяй будучыні былі дзеці. У гэтых і іншых творах паэт звяртаўся з яшчэ адным аспектам для асэнсавання дарослым чытачом: будучае залежыць таксама ад выхавання дзяцей. У гэтых адносінах творчасць Купалы вельмі гарманічна кладзецца ў кантэкст нацыянальна-адраджэнскага руху 20-х гг. XX ст. працэсу, паказальнай рысай якога было нацыянальнае выхаванне.

Творы пра дзіцячыя захапленні, свет дзіцячых уяўленняў: (“Кароль”, “Хлопчык і лётчык” і інш.) Калі ў вершы-аповедзе “Кароль” (1922) адлюстраваны вобразныя ўяўленні хлопчыка-пастушка, што бачыць сябе каралём прасторы, на якой пасецца яго статак, то лірычны герой верша “Хлопчык і лётчык”’ (1935) – гэта маленькі рамантык новага часу. Твор вельмі ўдала перадае гераічна-рамантычныя захапленні і памкненні дзяцей савецкага часу. Варта адзначыць, што гэты верш-зварот (верш-прамова) быў папулярным сярод дзяцей на працягу цэлай эпохі. І гэта натуральна: у ім праўдзіва, жыва, пераканаўча, матывавана перададзены памкненні маленькага хлопчыка, які марыў стаць лётчыкам. Стыль гэтага твора вызначаецца меладычнасцю мовы, ён перадае рамантычную ўзнёсласць мары сямігадовага прамоўцы:

Мне ўжо надакучыла дома –
Ў дзіцячы хадзі адно сад,
А так паглядзеў бы, вядома,
На іншы парадак і лад.

Вазьмі ж мяне, лётчык, хачу я
Пабыць у людзях, паглядзець,
Як месяц на небе начуе,
Як блукае ў лесе мядзведзь,

Як свецяцца ночкаю зоры,
А днём не відаць іх чаму,
Як рэчкі ў далёкія моры
Улетку плывуць і ў зіму.
Купала Я. Хлопчык і лётчык [верш, 1935] // Поўны збор твораў: у 9 т. Т. 5. – Мінск, 1998. – С. 67.

У 1942 г. быў напісаны верш “Хлопчык і лётчык на вайне”. Герой гэтага верша-звароту, трэба меркаваць, усё той жа, што і ў вершы 1935 г., але ўжо падрослы. Ён і цяпер марыць быць лётчыкам, толькі ўжо дзеля таго, каб помсціць фашысцкім захопнікам за зробленае імі зло.

Прыродазнаўчы змест – верш-аповед “Мароз” (1921). У ім створаны карціны зімовай казкі, дзе каронаю марозу бор, а “тронам-пасадам бел-снег”. Лес тут паказаны палацам. А воўк і мядзведзь, вавёрка і лось – яго ахоўнікамі.

Эстэтычны змест – верш “Песня і казка” (1921), дзе паэтычна вызначаюцца асаблівасці ўздзеяння казачна-песеннага свету на свядомасць дзіцяці, акрэсліваецца пазнавальная роля паэтычных вобразаў.

Павучальна-пазнавальны змест – верш-забаўлянка “Бай” (1921). Твор мае ланцужковы прынцып пабудовы, характэрны для народных “баяў”. Казачны персанаж – апавядальнік-Бай – гутарыць з дзіцём з той мэтай, каб пазабаўляць яго. Ён расказвае, як труцень-ашуканец убіваецца ў працавітую пчаліную сям’ю і пачынае жыць за яе кошт. Калі на ўсе ранейшыя пытанні Бая аб тым, “баіць ці не” далей, дзіця адказвала “баіць”, то ў фінале верша, даведаўшыся пра дармаедства трутня, маленькі субяседнік не жадае далей слухаць пра яго. Гэтым самым аўтар звяртае ўвагу на здольнасць дзіцяці рабіць адпаведныя маральныя вывады і паказвае ўзор адносін да негатыўных праяў жыцця: дзіця павінна ад іх адмежавацца.

Газета у якой друкавалі свае творы купала і колас

К 135-летию со дня рождения классика белорусской литературы

Янка Купала

Тайны жизни, любви и смерти

К 135-летию со дня рождения классика белорусской литературы

Янка Купала

Тайны жизни, любви и смерти

Кем на самом деле была для поэта Павлинка?
Что произошло в гостинице «Москва» 28 июня 1942 года?

Первая строчка биографии поэта: Янка Купала (настоящее имя Иван Доминикович Луцевич) родился 7 июля 1882 года в небольшом фольварке Вязынка Вилейского уезда в семье арендатора. Эта фраза для школьника звучит примерно так же, как «London is the capital of Great Britain». Заучена до автоматизма, можно не вдумываться. А стоило бы.

Дом в Вязынке под Минском, в котором в 1882 году родился народный поэт Беларуси Янка Купала

И отец, и мать будущего поэта происходили из семей обедневшей шляхты. Упоминание рода Луцевичей можно найти еще в архивных документах ХVII века. В свое время дед Купалы арендовал землю у самих Радзивиллов, но те его изгнали, и именно этот факт впоследствии стал основой нетленной драмы «Раскіданае гняздо».

Иван Доминикович Луцевич, домашний учитель в фольварке Вязынка, 1902 год

Есть еще одно косвенное подтверждение тому, что первым «народным» поэтом нации стал потомок «голубых кровей». Это подтверждение – чутье друга и такого же «народного идола» всех белорусов – Якуба Коласа.

Янка Купала и Якуб Колас, июнь 1938 года

Известно, что Купала и Колас порой откровенно соперничали и вели ожесточенные бои… за шахматной доской. Купала считал себя мастером и откровенно злился, когда Колас вдруг начинал выигрывать. И однажды после особо удачного хода противника воскликнул: «Ах ты, мужик!». В ответ прозвучало не менее эмоциональное: «А ты — шляхтюк!» Эта реплика могла быть подтверждением и аристократических корней Купалы, и его вечной тяги к элегантности.

Якуб Колас и Янка Купала, 1935 год

Костюмы с галстуком и трость в качестве обязательного атрибута. Казалось бы, этот «франтоватый» образ не мог не привлечь к себе женское внимание. Но в биографии Купалы сохранились всего два женских имени – Владислава Станкевич и Павлина Мяделка. С первой Купала прожил в браке более 25 лет, в честь второй назвал главную героиню своей пьесы «Паўлінка».

Павлина Мядёлка, 1913 год

Совсем юная Павлина Мядёлка в неполные 16 лет поехала в Вильно за «лучшей жизнью». В городе девушка сдала экзамены в гимназию и как-то отправилась в гости к знакомым, где и столкнулась с Янкой Купалой.

Мне открыл дверь молодой мужчина. Он был в жилете, рукава белой рубашки закатаны, высокий твердый воротничок от манишки подпирал подбородок, светлые волосы, еще мокрые, гладко причесаны.

Из мемуаров Павлины Мядёлки «Сцежкамі жыцця»

Янка Купала, 1911 год

Public domain

Многое в автобиографическом издании Павлины Мяделки подверглось советской цензуре, однако некоторые строки остались:

Купала шутил, спрашивал у меня, много ли в Вильно красивых девушек. Насупившись, я все время молчала, недовольная шутливым поворотом беседы.

Из мемуаров Павлины Мядёлки «Сцежкамі жыцця»

Вильно (Вильнюс), начало 1910-х годов

Public domain

Янка Купала, Вильно, 1915 год

Встреча с Павлиной Мядёлкой настолько запала в душу поэту, что спустя 4 года он зачитал друзьям свою новую пьесу под названием «Паўлiнка» и тогда же предложил девушке главную роль в одноименном любительском спектакле. Начинающая актриса не отказалась и от роли, и от общения с автором, хотя во время одной из встреч поэт получил неожиданный отпор:

Ты что, приходишь учить меня целоваться? Обойдусь без твоих уроков!

Сцена из спектакля «Павлинка» в Белорусском государственном театре им. Я. Купалы, Минск, 1955 год

Прошло совсем немного времени, и известные со школы строки «Гэй ты, дзяўчына, кветка-лiлея», датированные 1914 годом, были посвящены уже Владиславе Станкевич.

Янка Купала с женой Владиславой Францевной, Минск, 1916 год

С Владиславой Янка Купала обвенчался в 1916 году в Петропавловском костеле Москвы. В мемуарах Павлины Мядёлки сохранилась ремарка о том, что актриса узнала о свадьбе поэта и своей подруги лишь через год после церемонии. Саму Павлину на венчание не пригласили.

Янка Купала с женой Владиславой и доктором Семеном Живописцевым

Павлина Мядёлка все же присутствовала в жизни Купалы. В середине 20-х годов Купала помогал ей устроиться на работу в минское издательство. А летом 1930 года ее арестовали уже в Москве якобы за участие в антисоветском Союзе освобождения Беларуси. Павлина, по ее собственному признанию, «подписывала все, что подсовывали».

Вскоре после ареста Павлины Мяделки Янка Купала пытался покончить жизнь самоубийством.

Янка Купала, 1921 год

Известно, что Янка Купала был одним из инициаторов создания Белорусского драматического театра, БГУ и Инбелкульта, участвовал в конференции по реформе белорусского правописания и азбуки, был удостоен звания «народного поэта БССР», и, тем не менее, ОГПУ (позже НКВД) не выпускало его из виду. Поэта не раз обвиняли в неблагонадежности. Якобы это он руководил подпольным Союзом освобождения Беларуси, чем «запятнал» свою репутацию.

Делегаты 1-го Всесоюзного съезда советских писателей: Иван Антонович Кочерга (УССР), Жан Ришар Блок (Франция) и Янка Купала (БССР). 18 августа 1934 года

После одного из допросов в ГПУ в 1930 году Янка Купала написал письмо председателю правительства БССР Александру Червякову:

Товарищ председатель! Еще раз, перед смертью, заявляю о том, что я ни в какой контрреволюционной организации не был и не собираюсь быть. Видно, такая доля поэтов. Повесился Есенин, застрелился Маяковский, ну и мне туда за ними дорога.

Письмо оказалось предсмертной запиской самоубийцы.

Председатель ЦИК БССР А. Г. Червяков, Минск, снято до 1935 года

22 ноября 1930 года Янка Купала попытался свести счеты с жизнью – кухонным ножом поэт сделал себе харакири (хотя кто-то рассказывает о кавказском кинжале). Спасла жена Владислава, которая услышала стон из соседней комнаты и, обнаружив мужа на полу в луже крови, бросилась за помощью.

Минск, 1930-е годы

Public domain

Когда Купалу все-таки перевели на домашнее лечение, к нему в гости пришел друг, тогда уже лишенный должности президента АН БССР Всеволод Игнатовский. Эта встреча стала последней. По одной из версий, все обвинения, ранее адресованные Купале, в НКВД перевели на Игнатовского, и на следующий день после визита к поэту его друг застрелился.

Директор Инбелкульта Всеволод Игнатовский, Минск, 1926 год

Новая угроза ареста нависла над литератором в 1937 году, но год спустя громкое и почти завершенное «Дело писателей» было внезапно закрыто, а в январе 1939-го года Янке Купале и Якубу Коласу были присвоены первые ордена Ленина.

Янка Купала стал кавалером ордена Ленина в 1939 году

Вероятным поводом для присвоения высших наград стал Пакт о ненападении между Германией и Советским Союзом, подписанный 23 августа 1939 года вместе с секретным протоколом о разделе Восточной Европы. Территории Западной Украины и Западной Беларуси через пару месяцев должны были войти в состав СССР.

Приказ об уничтожении литераторов срочно заменили их награждением в качестве акта пропаганды, адресованного населению Западной Беларуси.

Советские писатели Якуб Колас, Янка Купала, Алексей Толстой, БССР, 6 сентября 1940 года

Осенью 1941 года Иван Доминикович Луцевич вместе с супругой Владиславой оказался в татарском селе Печищи на пути к Казани, куда во время войны эвакуировали Союз писателей. Там же 18 июня 1942 года поэта застал вызов из Москвы.

Репродукция картины художника Х. М. Лившица «Кузьма Черный и Янка Купала в Печищах»

В Москву Купала поехал один. Из столицы отправил жене сначала письмо о том, что добрался благополучно, а вслед за ним – телеграмму, в которой уточнил адрес: гостиница «Москва», номер 414. Ответное письмо жены получить не успел. Вечером 28 июня поэт упал в лестничный пролет гостиницы между 9 и 10 этажом и, пролетев более десяти метров, разбился насмерть.

До своего 60-летия Янка Купала не дожил всего несколько дней.

Гостиница «Москва» в довоенные годы

Лестница в гостинице «Москва»

По официальной версии, причиной смерти Янки Купалы стала роковая случайность. Но он падал в шахту между пролетами, перевалившись через высокие перила. Мог ли поэт сделать это намеренно? Однако версия самоубийства также не нашла подтверждения. Еще в 2006 году Сергей Вечер, бывший на тот момент директором музея Янки Купалы, говорил:

Есть информация о расписании тех дней, когда Купала был в Москве. Не было у него такого настроения, чтобы желать покончить с собой. На следующий день ему надо было выступать по радио на территорию Беларуси с воззванием к своим землякам (шла война), также на следующий день ему надо было получать гонорар за свою книгу…

Сергей Вечер в рабочем кабинете поэта, 2007 год

Есть подтвержденная историками информация о том, что за несколько часов до гибели поэт встречался с друзьями, был бодр и приглашал на свой 60-летний юбилей, который собирался праздновать 7 июля. В номере гостиницы он находился с компанией, но вдруг встал и вышел, предупредив, что «надо кое с кем переговорить», и что «он через минуту вернется».

Гостиница «Москва», один из номеров

По некоторым сведениям, незадолго до трагической смерти Купалу снова видели в компании Павлины Мядёлки. В те годы она работала в 27-й школе Москвы учительницей, а по другим данным, служила в Государственном политическом управлении при НКВД.

Когда постояльцы гостиницы выбежали из своих номеров на раздавшийся на лестнице шум, вверх по ступеням убегала неизвестная женщина, а на площадке между этажами лежала туфля поэта.

Гостиница «Москва», холл на одном из этажей

Кто эта женщина? Могла ли она сбросить в лестничный проем пусть и немолодого, но вполне крепкого мужчину? Или просто видела, как «помог» кто-то другой? И как туфля поэта могла слететь с ноги и оказаться на площадке? Эти вопросы о случившемся в гостинице «Москва» 28 июня 1942 года остаются безответными до сих пор.

Гостиница «Москва»

По одной из версий, в архивах ФСБ России до сих пор хранятся засекреченные документы, которые могут пролить свет на то, как на самом деле погиб народный поэт Беларуси. Однако все запросы, в том числе и от сотрудников музея Янки Купалы в Минске, остались безответными.

Янка Купала, 1940 год

Тело поэта было кремировано 1 июля 1942 года и захоронено на Ваганьковском кладбище в Москве. И только спустя 20 лет, в 1962 году, урна с прахом белорусского классика была перевезена в Минск и перезахоронена на Военном кладбище, рядом с могилой его матери…

Памятник Янке Купале в одноименном минском сквере

Праздник поэзии, песни и народных ремесел в Купаловском мемориальном заповеднике

Экспозиция Государственного литературного музея Янки Купалы в Минске

Дом, где родился Янка Купала, мемориальный заповедник "Вязынка"

Свадебный снимок супругов Луцевич в Государственном литературном музее Янки Купалы

Автор: Светлана Владимирова
Руководитель: Олеся Лучанинова
Дизайнер: Дмитрий Хороших

Заглавная иллюстрация: репродукция картины художника В. Волкова «Белорусский поэт Янка Купала на отдыхе»

100 лет отмечает белорусская газета, в которой публиковались Купала, Колас, Крапива и работал Кузьма Чорный. Назовете ее?

Одна из старейших газет Беларуси отмечает 15 января свой 100-летний юбилей. В 1921-ом году вышел первый номер «Белорусской деревни». За 100 лет своей истории газета не раз меняла свое название: «Калгасьнiк Беларусi», «Совецкi селянiн», «Колхозная правда», «Белорусская нива», а в 2014-ом году снова стала «Сельской газетой», которой была уже на протяжении 30 лет по названию и по сути - всю историю.

Когда-то на страницах газеты о деревне и для деревни публиковали свои статьи Янка Купала, Якуб Колас, Павлюк Трус, Петр Глебка, Алесь Дзеркач, Змитрок Бедуля, Кондрат Крапива. А Кузьма Чорный, например, даже работал в штате издания. Сегодня узнать подробнее историю газеты можно ее в электронном музее.

В пятницу, 15 января, издание поздравил со 100-летним юбилеем Александр Лукашенко, сообщило БелТА со ссылкой на пресс-службу президента.

- На протяжении целого века ваше издание ведет летопись белорусской деревни, отстаивает интересы сельских тружеников. Глубокое уважение к их работе - неизменное кредо журналистов «сельчанки», благодаря которому вы заслужили преданность читателей, - подчеркнул Лукашенко в своем поздравлении.

И, поздравляя коллектив «Сельской газеты», пожелал, чтобы и дальше газета была «трибуной для человека, крепко стоящего на земле».

Купала — «гот», Колас — комік?

Серыя «Мая беларуская кніга», якая выходзіць у выдавецтве «Папуры» з 2015 года, папоўнілася новымі асобнікамі. Серыя мае трывалую папулярнасць сярод чытачоў, перш за ўсё таму, што дае ўнікальную магчымасць паглядзець на нацыянальных класікаў не праз прызму школьнай літаратуры — знізу ўверх, а так, як глядзелі б мы на сучаснікаў — твар у твар. У серыі сапраўды сабрана самае лепшае — актуальнае, пазачасавае, вечнае.

Спробы па-новаму пабачыць беларускіх пісьменнікаў, актуалізаваць іх творчасць — сёння з'ява досыць распаўсюджаная. Вось нядаўна пісьменнік Ігар Палякоў задаў пытанне: «Хто быў першым майстрам стэнд-апу на Беларусі?» І сам жа на яго адказаў: «Якуб Колас. Калі ён вучыўся ў Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі, то выступаў на мясцовых пляцоўках з кароткімі смешнымі апавяданнямі». Сапраўды, Якуб Колас — заўсёды быў майстрам кароткага апавядання. Яго найлепшыя творы вылучаюцца лаканічнасцю, выразным сюжэтам і, безумоўна, гумарам, уменнем паглядзець абсалютна на любую з'яву са смешнага боку.

Разам з тым, мы ведаем Коласа не толькі як чалавека, які ўмеў падкрэсліць камічныя моманты жыцця, але і як пісьменніка, схільнага глядзець на жыццё рэалістычна, са скепсісам, іроніяй, дзе-калі песімізмам. Вось гэтая ўзважанасць — камічнага і трагічнага, аптымістычнага і песімістычнага — і ёсць прыкмета сапраўднага філасофскага светагляду. Разгарніце коласаўскія «Казкі жыцця».

«Лепш быць нешчаслівым, але відушчым, чымсі шчаслівым, але сляпым». («Чыя праўда?») Слепатой, дарэчы, Колас называе тут няведанне спрадвечных законаў жыцця.

Ці вось іншая казка. «Стары лес»: «На свеце часта бывае так, што самая простая справа, самая ясная праўда пазнаецца цаной вялікай пакуты — надта цяжкая дарога прыводзіць да пазнання. »

А ў казцы «Што лепей?» Колас разважае: «Хто ведае, можа, гэты сум, гэтая туга — адвечныя спадарожнікі тых, хто многа разважае, хто жыве адзін з сабой, а можа, і праўда — такое ўсё жыццё, што не дае задавальнення. »

Чытаючы развагі Коласа-філосафа, разумееш, што такія казкі не пішуцца для дзяцей. Тады для каго? Для падлеткаў, каб папярэдзіць іх, што жыццёвая гармонія трымаецца не толькі на суцэльнай радасці. Для людзей сталага веку — каб разумелі, што колаварот жыцця рухаецца з непазбежнай наканаванасцю. Нараджэнне, росквіт, сталасць, смерць, новае жыццё. Свет жыве ў бясконцым паўторы!

Вясёлае і сумнае, святло і змрок. Гэтыя супярэчнасці паўтараюцца не толькі ў жыцці, але і ў адным чалавеку. Больш таго, існуе такое паняцце, як эмацыйныя арэлі. Як вядома, арэлі з аднолькавай амплітудай разгойдваюцца ў два бакі. Так і чалавечы настрой разгойдваецца — колькі ў нас светлага, вясёлага, сонечнага, столькі і сумнага, змрочнага, дэпрэсіўнага. Часта можна пачуць пра самагубцаў, якія пайшлі з жыцця пры загадкавых абставінах, што вось, маўляў, не верыцца, што чалавек зрабіў гэта добраахвотна, — ён жа так любіў жыццё! Але здатнасць да моцных пачуццяў не мае знаку — натура тонкая, датклівая ўсё ўспрымае аднолькава ярка, востра, глыбока!

Гэта добра разумееш, калі чытаеш вершы Янкі Купалы. Старонка за старонкай, верш за вершам. І паўстае перад чытачом не толькі творца, але і асоба — ранімая, схільная бачыць пераважна змрочны бок жыцця, не даваць веры ні сабе, ні людзям. Каб юнацтва Купалы прыпала на канец дваццатага стагоддзя, то з яго атрымаўся б класічны «гот», схільны да негатыўнага ўспрымання свету, рамантыка-дэпрэсіўнага погляду на жыццё. Мала хто дадумваецца ў дваццаць чатыры гады напісаць, як Купала, уласную эпітафію: «Тут ляжыць Янук Купала, // Што песні складаў, // Плакаў шмат, смяяўся мала, // Часта галадаў. // Без зямлі ўвесь век цягаўся // Горш якой скаціны, // Вось нарэшце дачакаўся — // Далі тры аршыны. // Надпіс гэты хто прымеце, // Хай Бога папросе, // Каб яму хоць на тым свеце // Лепш, як тут, жылося».

Замкнёнасць, меланхолія, мізантропія — тое, што вылучае творы Янкі Купалы на працягу ўсяго жыцця. У вершы «З людзьмі» паэт скардзіцца: «Трудна, крыўдна жыць на свеце // Між нячулымі людзьмі, // Не раз вочы маладыя // Заліваюцца слязьмі», а ў «Разладзе» ўдакладняе: «Куды ні глянеш — людзі, людзі, // Куды ні глянеш — шэльмы, шэльмы. » Праблемы ў стасунках з грамадствам (непрыманне стэрэатыпаў, стандартаў паводзін), вытанчанае пачуццё прыгожага, прыхільнасць да звышнатуральнага — ну чым не прадстаўнік гатычнай субкультуры, дзе адной з характэрных рыс з'яўляецца асаблівае, паўрамантычнае ўспрыманне смерці? «У гэткай хвілі цяжкай, труднай // Нямілым робіцца жыццё, // Пракляў бы свет, і быт, і долю, // Усё б на лес сухі паслаў, // І даў бы думам спаць уволю // І сам бы спаў, навекі спаў».

Мы прывыклі думаць пра беларускіх класікаў, як пра «паноў сахі і касы», але ж насамрэч у жыцці ім былі ўласцівыя і арыстакратызм, і тонкасць адчуванняў, і глыбокі псіхалагізм.

Менавіта псіхалагізмам, уменнем разбірацца ў чалавечых паводзінах, верай у сілу дабрыні і моц кахання вылучалася, напрыклад, проза Элізы Ажэшкі, чый раман «Хам» — гімн сапраўдным пачуццям. Пісьменніца верыць у каханне, якое жыве насуперак учынкам, абставінам і нават логіцы: «Ёсць на свеце чалавечыя натуры, глыбейшыя за любы калодзеж, і калі аднойчы ўпадзе ў іх кветка кахання, дык ніякія бурныя хвалі не выкінуць яе назад, ніякая крыўда не прымусіць чалавека абразіць гэта каханне скаргай, выказанай уголас. »

Ажэшка пісала свае творы па-польску, але ўсё жыццё пражыла на Беларусі. У свой час яна была вельмі папулярнай, прычым настолькі, што магла стаць першым беларускім набеліятам!

Як вядома, у 1904 годзе па прапанове прафесара Берлінскага ўніверсітэта Ажэшка была намінавана на Нобелеўскую прэмію. Члены Нобелеўскага камітэта высока ацанілі яе пісьменніцкі талент. У адным з дакументаў камітэта напісана: «Наколькі ў тэкстах Сянкевіча б'ецца шляхетнае польскае сэрца, настолькі ў творчасці Элізы Ажэшкі б'ецца сэрца чалавека». Але большасць членаў камітэта прагаласавала за Генрыка Сянкевіча, а некаторыя прапанавалі падзяліць прэмію. Пазней, у 1909 годзе Ажэшку зноў намінавалі на Нобелеўскую прэмію, але гэтым разам узнагарода дасталася шведцы Сельме Лагерлёф.

. У кожнага з нас са школьнай лаўкі склаўся свой вобраз роднай літаратуры. Не заўсёды ён прыязны, станоўчы, але ніколі не позна яго змяніць, пазнаёміцца з творамі класікаў не пад пільным настаўніцкім поглядам, а самастойна, выбіраючы творы сабе па гусце і настроі.

Пра першы верш Янкі Купалы, апублікаваны па-беларуску

У маі 1905 года малады, тады яшчэ невядомы шырокай аўдыторыі, але папулярны ў асяродку беларускіх адраджэнцаў Янка Купала выступіў у друку з вершам, які ў далейшым вызначыў асноўную праграму яго дакастрычніцкай творчасці (паводле характарыстыкі Якуба Коласа, змешчанай у 1943 годзе ў зборніку «Памяці Янкі Купалы»).

Што я мужык, усе тут знаюць,

І, як ёсць гэты свет вялік,

З мяне смяюцца, пагарджаюць, —

Бо я мужык, дурны мужык.

Радкі, якія канстатавалі бядотны стан простага люду, сацыяльны прыгнёт, прыніжанасць і якімі паэт сведчыў усю глыбіню несправядлівасці і крыўды, з ходу «запісалі» яго не толькі ў адвакаты самага бяздольнага пласта насельніцтва, але і ў ідэйныя натхняльнікі, больш за тое — духоўныя лідары!

Выказаўшы моц свайго душэўнага болю, лірычны герой на гэтым не спыняецца. Паглыбляючыся на дно асэнсавання, захлынаючыся ў хвалях абурэння, ён нібы адштурхоўваецца ад таго дна і. выплывае на паверхню! Але гэта ўжо не той прыніжаны і ўсімі пагарджаны, цёмны і забіты, а поўны веры ў сябе і свой народ, дзёрзкі і нязломны ў змаганні, з адбіткам годнасці і ўсведамленнем уласнай сілы Чалавек, стваральнік свайго лёсу:

І кожны, хто мяне спытае,

Пачуе толькі адзін крык:

Што хоць мной кожны пагарджае,

Я буду жыць! — бо я мужык!

Першым чытачом беларускамоўнай творчасці маладога паэта і аматарам яго таленту быў «. Я буду жыць!» Пра першы верш Янкі Купалы, апублікаваны па-беларуску літаратуразнаўца і крытык Уладзімір Самойла. Высока ацаніўшы Купалавы спробы пяра, ён паспрыяў з’яўленню верша на старонках рускамоўнай мінскай газеты «Северо-Западный край», з якой супрацоўнічаў. У выданні ў той час друкаваліся творы Льва Талстога, Антона Чэхава, Уладзіміра Караленкі, Максіма Горкага, артыкулы пра Адама Міцкевіча, творчасць Цёткі. Верш «Мужык» увайшоў у першы зборнік «Жалейка» 1908 года і ў многія пазнейшыя выданні выбранай паэзіі, Зборы твораў.

Стаўшы праграмным творам, знакавым для таго часу, верш «Мужык» трапіў у лік тых, што найчасцей перастваралі на іншыя мовы свету. Так, пераклады па-руску зрабілі Роберт Раждзественскі, Навум Кіслік, Анатоль Кудрэйка; паўкраінску — Андрэй Малышка, Мікола Нагнібеда, Дзмітро Паўлычка. Акрамя таго, верш пабачыў свет на англійскай, нямецкай, французскай, балгарскай, румынскай, эстонскай, азербайджанскай, армянскай, асецінскай, грузінскай, казахскай, калмыцкай і многіх іншых мовах. Кім Цесакоў стварыў араторыю «Мы — беларусы», у якой у 1968 годзе прагучаў верш «Мужык», пакладзены на музыку.

З даты апублікавання верша мінула больш ад стагоддзя. Перад чалавекам, ад чыйго імя ў творы Янкі Купалы вядзецца гутарка, ужо не стаіць вострых сацыяльных пытанняў, што прад’яўляла жыццё ў той час. Але калі ўзяць пад увагу тое, што галоўным у вершы з’яўляецца сцвярджэнне маральных і духоўных якасцей чалавека, разумееш: Купалаў радок не страціў актуальнасці і сёння.

Яна БУДОВІЧ

У публікацыі выкарыстаны матэрыялы з фондаў Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы

Читайте также: